Maussollos tarafından kentin boşaltılmadığı iki Leleg yerleşimden birisi Syangela/Theangela’dır. Sekiz Leleg kentinden yalnızca Syangela/Theangela Halikarnassos’un doğusunda kalır. Maussollos dönemi ile birlikte Syangela, Myndos gibi taşınarak büyük kent olarak yeniden inşa edilmiş ve koruma altına alınmıştır.

Asarlık, Gökçeler, Etrim veya Karadağ’da yer aldığı düşünülen Syangela (Varinlioğlu 1992:19; Paton ve Myres 1896:204), Bean (2000:116) tarafından Bodrum’un doğusunda Etrim’in güneyinde çevreye egemen Kaledağ üzerine lokalize edilmiştir. W. Radt, Theangela’da Arkaik Dönem verilerinin yetersiz olduğunu söylemiş ona göre; Syangela Kaplandağ’da yer almalıdır ve Perslerin bölgede hakim oldukları dönemde Syangelalılar daha savunulabilir olması nedeniyle Theangela’ya yönelmişlerdir (Radt 1970:107, 162,224; Pedarros 2000:153). A. Diler son yıllarda yaptığı yüzey araştırmasında Kaplandağ Yıkıklı Tepe’yi (Paleo Syangela?) olarak tanımlamıştır (Diler et. al. 2019:371; Diler – Gümüş 2023: 2, fig.1). Bilimsel tartışmalarda Syangela’nın Çiftlik Mahallesi sınırında bir tepe üzerinde yer alan yerleşim olan Alazeytin olduğu; daha sonra Alazeytin halkının Etrim Kaledağ’da ki Theangela’yı kurduğu yönündedir. Alazeytin Kalesi özellikle G. Bean (1955) W. Radt (1970) ve A. Diler’in (Diler et.al. 2013: 260-261; 2014:423; 2019:373) araştırmalarında muhakkak yer verilen yerleşimler arasında yer almış ve Alazeytin olarak tanımlanmıştır. Alazeytin, koni şeklindeki tepe üzerinde yuvarlak plan veren bir savunma sistemi içerisinde konut ve kamusal yapılardan oluşur. Tamamen taştan inşa edilmiş bu yapılardan bazıları çatı seviyesinde korunmuştur. Alazeytin’de sur yerleşimi dışındaki diğer tepelerde ise Leleg kimliğine özgü çiftlik evleri tespit edilmiştir (Radt 1970:17-73 ; Diler et.al. 2013: 260-261; 2014:423; 2019:373; Diler – Gümüş 2023).

Bean ve Cook, MÖ 544 yılında Persler tarafından yakıp yıkılan kent, tümüyle ıssızlaşmamakla birlikte, biraz güney-doğusundaki yeni yerine Pınarlıbelen ve Çiftlik mahalleleri sınırındaki Etrim/Kaletepe? taşındığını söyleyerek Theangela’nın lokalizasyonunu yapmışlardır. Theangela lokalizasyonu diğer araştırmacılar tarafından da kabul görmüştür (Bean - Cook 1955, 145-146; Diler et.al. 2011: 191-193; 2013: 260; 2014: 424-425; 2016: 432-436; 2016: 157-158; 2019:373-374; 2022:121-122). Byzantionlu Stephanos (s.v.  Σουάγγελα) Theangela ile ilgili şunları aktarır; “Kar’lar Büyük Kral’ın mezarının burada olduğunu, bunun isminden belli olduğunu zira soua’nın mezar, gela’nın ise kral anlamına geldiğini söylerler”. Yerleşim, Delos Birliği’nin üyelerinden ve MÖ 480 yılındaki Salamis Savaşı sırasında Pers donanmasının Karialı kaptanları arasında görülen Pigres’in sülalesinden aynı adlı bir beyin yönetimi altındaydı (Hdt. VII, 98). Bu beyin Yarımada’nın doğu bölümünde, geniş bir bölge üzerinde hâkimiyet kurduğu elde edilen sikkeler yardımı ile belirlenebilmektedir. Theangela'da Pigres’in mezarı olduğu tahmin edilen içi boyalı tonozlu mezar bulunmaktadır. MÖ 4. yüzyılın ikinci çeyreğinde Mausollos tarafından Yunan örneklerine göre genişletilerek yeniden kurulan bu yeni kent, eski isminin Yunanca söyleyiş biçimi olan Theangela olarak adlandırıldı ve varlığını Roma Dönemi’ne kadar sürdürdü (Zgusta 1984, § 1261-2).

Son yıllarda A. Diler tarafından yürütülen yüzey araştırmalarda Etrim Kaledağ üzerine lokalize edilen Theangela, Erken Demir Çağdan itibaren bir Leleg yerleşmesi olarak tanımlanmıştır. Maussollos   öncesi yerleşmeler, tepe üzerindeki daha sonra da surlarla çevrili alan içinde kalan kalıntılar, doğuda Manastır ve Çukur Tepe üzerinde, batıda Tetrapyrgon’un olduğu tepe üzerindedir. Tetrapyrgon 1970’li yıllarda ilk kez G.E. Bean tarafından adlandırılan dört köşede kule ile desteklenerek iç kale işlevinde kullanılmış alandır. Theangela antik kentinin üç büyük tepe üzerine yayıldığı ve yoğun bir nüfusa sahip olduğu anlaşılmıştır. Theangela’da tespit edilen kalıntılar kenti çevreleyen sur ve kuleler, teras-sur, tarım terasları, sarnıçlar, yapı kalıntıları ve mezarlık/nekropol alanlarından oluşur. Kent Maussollos Dönemi ve sonrasında önemli yerleşimlerden birisi olmuştur (Diler et.al. 2011:191).

Theangela antik kenti, Leleg dönemi yapılar ile Maussollos dönemi sonrası yapıların aynı yerde karşılaştırılmasına olanak sağlaması açısından oldukça önemlidir. Theangela’nın en önemli özelliklerinden birisi antik çağda ihracat üretimine dönüşmüş bal üretiminin yapılmasıdır (Hanson 1972).

KAYNAKÇA

A.Diler - B.Özer- Ş. Gümüş- H.Ö. Özcan- M. Elmas- A. Novaliç, Bodrum Yarımadası Leleg Yerleşimleri, Adalar, Aspat, Kissebükü (Anastasioupolis), Mylasa Damlıboğaz (Hydai), Pilavtepe ve Sedir Adası Yüzey Araştırmaları - 2009, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 28-3, 2011, 187-206.

A. Diler, Ş.Gümüş, N.S.Eryılmaz, Bodrum Yarımadası Leleg Yerleşimleri, Adalar, Aspat (Strobilos), Kissebükü (Anastasioupolis), Damlıboğaz (Hydai), Sedir Adası (Kedreai) Yüzey Araştırmaları 2011, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 30-1, 2013, 255-270.

A.Diler - Ş. Gümüş, M. Çur, Bodrum Yarımadası Leleg Yerleşimleri, Adalar, Aspat (Strobilos), Kissebükü (Anastasioupolis) Mylasa-Damliboğaz (Hydai), Sedir Adası (Kedreai)  Yüzey Araştırmaları 2012, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 31-2, 2014, 419-436.

A. Diler - Ş. Gümüş, M. Çur, Bodrum Yarımadası Leleg Yerleşimleri, Adalar, Aspat (Strobilos), Kissebükü (Anastasioupolis) Mylasa-Damliboğaz (Hydai), Sedir Adası (Kedreai) Yüzey Araştırmaları 2013, Araştırma Sonuçları Toplantısı 32-2, 2015, 429-432.

A. Diler - Ş. Gümüş, Bodrum Yarımadası Leleg Yerleşimleri, Adalar, Aspat (Strobilos), Kissebükü (Anastasioupolis) Damlıboğaz (Hydai), Pilavtepe, Sedir Adası (Kedreai) Yüzey Araştırmaları 2014, Araştırma Sonuçları Toplantısı 33-1, 2016,147-70.

A. Diler - Ş. Gümüş – S. Topaloğlu, Muğla İli Adalar, Bodrum Yarımadası, Damlıboğaz, Sarıçay Ovası, Pilavtepe, Kissebükü, Sedir Adası, (Kedreai) Anakara Leleg Yerleşimleri Yüzey Araştırmaları 2018, Araştırma Sonuçları Toplantısı 37-3, 2019, 369-370.

A.Diler- Ş.Gümüş – S. Topaloğlu, Muğla İli Adalar, Bodrum Yarımadası, Damlıboğaz, Sarıçay Ovası, Pilavtepe, Kissebükü, Sedir Adası, (Kedreaı) Anakara Leleg Yerleşimleri Yüzey Araştırmaları 2019,  2019-2020 Yılı Yüzey Araştırmaları 1, 2022, 117-132.

A. Diler- Ş.Gümüş, Preliminary Evaluation of the Fortication and Defence Structures of the Lelegian Peninsula in Karia, in: A.Diler – S.Özen (eds.), Befestigungsbauten im westlichen Kleinasien Fortific ations in western Anatolia Beiträge des internationalen Kolloquiums in Kaunos 2019, Saarland 2023, 1-50.

A. E. Hanson, A Ptolemaic List of Aromata and Honey, Transactions and Proceedings of the American Philological Association 103, 1972, 161-166.

E. Varinlioğlu, Lelegian Cities on the Halicarnassian Peninsula in the Athenian tribute Lists, Asia Minor Studien 8, 1992, 17–22.

G.E. Bean- J.M. Cook, The Halikarnassus Peninsula, The Annual of the British School at Athens 50,1955, 85-171.

G.E. Bean, Eskiçağda Menderes'in Ötesi, 2000, İstanbul.

I. Pimouguet-Pédarros, Archéologie de la défense: histoire des fortifications antiques de Carie (époques classique et hellénistique), 2000, Paris.

L. Zgusta, Kleinasiatische Ortsnamen, Heidelberg, 1984 (Beiträge zurNamenforschung, N. F. Beiheft 21).

M. M. Austin, The Hellenistic World from Alexander to the Roman Conquest. A Selection of Ancient Sources in Translation, 1981, Cambridge.

Robert, L, Inscriptions de Theangela, Collection Froehner, I Inscription grecques, 1936, 65-101.

W.R Paton- J.L. Myres, Karian Sites and Inscriptions, BSA 16, 1896, 188-271.

W. Radt, Siedlungen und Bauten auf der Halbinsel von Halikarnassos, unter besonderer Berücksichtigung der archaischen Epoche, IstMitt, 1970.