Antik literatürin yardımı ile elde edilen bilgiler ışığında Akyarlar’ın kuzeyindeki Mandıra köyü yakınındaki Asarlıkkale üzerindeki kalıntılar antik Termera yerleşimi ile ilişkilendirilmektedir (Bean-Cook 1955: 147-148; Diler 2019:507-545). Ayrıca söz konusu yere 2 km uzaklıktaki Aspat Tepesi üzerinde bulunan ve Strobilos ile ilişkilendirilmiş Bizans yerleşiminin ve kalesinin antik Termera yerleşimi üzerinde bulunuyor olabileceği görüşü de öne sürülmüştür (Bean 2000: 119-120). A. Diler başkanlığında bölgede yürütülen araştırmalar sonucunda MS 8./9. yüzyıllarda Strobilos adı ile anılan Aspat’ın Erken Demir Çağ’da Termera’nın Limanı olduğu ortaya konulmuştur (Diler 2019:508). Kentin isminin anlamı ve kökeni konusunda bilgiler yetersizdir (Zgusta 1982 § 1320).

Termera hakkında antik literatür ile elde edilen bilgiler az fakat değerlidir; Herodotos’dan öğrendiğimize göre “Termera’lı Tymnes oğlu Histiaios” olarak bahsettiği kişi MÖ 480 yılında Hellas’a karşı Kserkses seferinde Karia deniz filosunun subayı olarak görev yapmıştır (Hdt. V,37; VII,98). Termera’da tespit edilen üzerinde Tymnes yazılı sikke sayesinde MÖ 5. yüzyılda Termera antik kentinin Herodotos’un değindiği Tymnes adında bir hanedanlık tarafından yönetildiği anlaşılmaktadır. MÖ 5. yüzyıl ortalarında Termera adı Atina vergi listelerinde görülür (Merrit et. al. 1950: 554-555). Ödediği yüksek vergi bölgenin diğer tüm kentlerinden güçlü olduğunu göstermektedir. Strabon (XIV, 2-18 [C 657]) Termeron diye isimlendirdiği yerleşimin yeri ile ilgili önemli bilgiler aktarmıştır. Bu anlatıya göre Kos Adası’na ait Skandarion Burnu’nun karşısında Myndoslulara ait Termerion Burnu bulunmaktadır ve Termeron kenti bu burnun yakınındadır. Yaşlı Plinius ise (nat.V, 107) Karyanda ve Bargylia arasında değindiği Termera’nın özgür olduğunu belirtmiştir. Termera, Mausollos tarafından Halikarnassos’a bağlanan altı Leleg yerleşiminden birisidir (Strab. XIII-1, 59 [C 611]).

1863 yılında C. Newton tarafından bölgede başlatılan ilk araştırmada Turgutreis’in kuzeybatısında Asarlık olarak bilinen tepe ve yamaçlarına lokalize edilmiş mezar, kentin giriş kapısı ve sur duvarını tanımlanmıştır (Newton 1863:580, plt. LXXXIII).  Kentte ilk kazı çalışması 1886 yılında W.R. Paton tarafından 8 mezarda yapılmıştır (Paton 1887). Paton, kentin akropol tepesini “Assarlık” olarak tanımlayarak şehrin surundan da bahsetmiştir (Paton 1887: lev. III, 2a-2b). 1896 yılında Paton ve Myres’in çalışmasında mezarların tipolojik değerlendirmesi yapılmıştır (Paton ve Myres 1896: 243-264). 1970’li yıllarda W. Radt Pedasa ve Asarlık Termera nekropollerini karşılaştırmalı incelemiştir (Radt 1970:37, 226-236). A. Diler başkanlığında yürütülen yüzey araştırmada kent sınırları, bölge kalıntıları incelenmiş ve belgelenmiştir (Diler et.al. 2011: 196-196; 2013, 255-258; 2014:420-421). 2012 yılında Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi başkanlığında A. Diler bilimsel danışmanlığında ekip tarafından Termera nekropol ve akropolünde kurtarma kazıları gerçekleştirilmiş kent tarihi ve nekropolü hakkında önemli veriler elde edilmiştir. N.S. Eryılmaz tarafından “Termera Nekropolisi Seramik Buluntuları” isimli Yüksek Lisans Tezi yapılmıştır (Eryılmaz 2019). Bu kapsamda Termera nekropolünde ortaya çıkan toplam 70 mezar ve buluntusu incelenmiş ve kataloglanmıştır. Çalışmalar kapsamında MÖ 12. yüzyıldan itibaren Termera nekropolünün kullanıldığı anlaşılmıştır (Eryılmaz 2019; Diler 2019; Özer ve Özer 2017).

Son yıllarda Termera (Asarlık) kenti territoriumunda yapılan yüzey araştırmaları ve kurtarma kazısı çalışmaları sonucunda Termera ile ilişkilendirilen yerleşim, Asarlık Tepesi üzerinde  surlarla  çevrili  alan  ve  çevresinde kurulmuştur. İç ve dış surlar ile çevrili akropolün ortasında kayalık düzlükte bir kaya sarnıcı ve tepenin güney alt yamacında kente giriş kapısı yer alır. Akropolün dışında kentin tarım arazileri ve nekropolü (mezarlık bölgesi) yer alır (Diler 2015:4). Bu kapsamda Geç Tunç Çağı Sonlarından Erken Demir Çağı başlarına ait önemli veriler elde edilmiştir (Özer – Özer 2017:139-162).

KAYNAKÇA

A.Diler , B.Özer, Ş. Gümüş, H.Ö. Özcan, M. Elmas, A. Novaliç, Bodrum Yarımadası Leleg Yerleşimleri, Adalar, Aspat, Kissebükü (Anastasioupolis), Mylasa Damlıboğaz (Hydai), Pilavtepe ve Sedir Adası Yüzey Araştırmaları - 2009, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 28-3, 2011, 187-206.

A. Diler, Ş.Gümüş, N.S.Eryılmaz, Bodrum Yarımadası Leleg Yerleşimleri, Adalar, Aspat (Strobilos), Kissebükü (Anastasioupolis), Damlıboğaz (Hydai), Sedir Adası (Kedreai) Yüzey Araştırmaları 2011, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 30-1, 2013, 255-270.

A.Diler, Ş. Gümüş, N.Seda Eryılmaz, M. Çur, Bodrum Yarımadası Leleg Yerleşimleri, Adalar, Aspat (Strobilos), Kissebükü (Anastasioupolis) Damliboğaz (Hydai), Sedir Adası (Kedreai)  Yüzey Araştırmaları 2012, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 31-2, 2014, 419-436.

A. Diler, Agricultural Lan Use in Lelegian Termera: Change in Settlement Model Change in Agricultural Landscape, in A.Diler, K.Şenol, Ü. Aydınoğlu (Eds.), Olıve Oıl And Wıne Productıon In Eastern Medıterranean Durıng Antıquıty, Internatıonal Symposıum Proceedıngs Uluslararası Sempozyum Bildirileri 17-19 November 2011 Urla- Turkey, 2015, 1-30.

A. Diler, Early Iron Age Termera (Asarlık); Some Notes on the Lelegian Settlements and their Impacts on Karian Identity, in: H. Olivier - K. Konuk, (eds.), Karia Arkhaia La Carie, des origines à la période pré-hékatomnide 14-16 November İstanbul 2013, IFEA Institut Français d’Études Anatoliennes Georges Dumézil, 2019, 507-546.

B. D. Merrit, H. T. Wade-Gery, Malcolm Francis McGregor, The Athenian Tribute Lists, ASCSA, 1950,  554-555, Plate XXII.

B. Özer, Ö. Ş. Özer, Asarlık Paton Tomb O: Some Observations on Funerary Practices of Lelegian Peninsula in 12th century bc and the Arrival of Newcomers, CollAn Vol.16, 2017, 139-162.  

C. T. Newton, M.A., A History of Discoveries at Halicarnassus, Cnidus and Branchida, Vol.II, Part II, London,1863.

G.E. Bean- J.M. Cook, The Halikarnassus Peninsula, The Annual of the British School at Athens 50,1955, 85-171.

G.E. Bean, Eskiçağda Menderes’in Ötesi, İstanbul 2000.

N.S. Eryılmaz, Termera Nekropolisi Seramik Buluntuları, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla 2019.

 

L. Zgusta, Kleinasiatische Ortsnamen, Heidelberg, 1984 (Beiträge zurNamenforschung, N. F. Beiheft 21).

W.R Paton- J.L. Myres, Karian Sites and Inscriptions, BSA 16, 1896, 188-271.

W.R. Paton, Excavations in Caria, JHS 8, 1887, 64-82.

W. Radt, Siedlungen und Bauten auf der Halbinsel von Halikarnassos, unter besonderer Berücksichtigung der archaischen Epoche, IstMitt, 1970.