Sekiz Leleg kenti içerisinde ulaşılması en kolay ve sistemli kazı çalışması yürütülen tek Leleg kenti Pedasa’dır. Plinius (nat. V, 107) Halikarnassos’a bağlanan 6 Leleg kentinin içinde Theangela, Sibde, Medmasa, Ouranion, Pedasus ve Telmissos kentleri ile birlikte anar. Strabon ise Lelegler tarafından terk edilmiş olan Pedasos kentinin kendi çağında var olmadığını, Halikarnassosluların topraklarının orta kısmında, eskiden Lelegler tarafından Pedasis olarak isimlendirilen kentten bahseder (Strab. XIII, I, 59 [C 611]).

Pedasa, yerinin kesin olarak saptanabilmesi açısından diğer kentlere göre daha şanslıdır. Kendisi de Pedasa’ya komşu Halikarnassos’lu Herodotos’un (Hdt. I.175) aktardığı bilgiye göre “Pedasesliler Halikarnassos’un ötesinde kıyıdan içeride oturuyorlardı” diyen Herodotos’un Pedasa tanımlamaları, Athena Kutsal Alanı’nda 2008 yılında kentin ismi geçen yazıt ile doğrulanmıştır (Diler et.al. 2009: 29)

Antik literatürden elde edilen bilgilerin yanı sıra kentin günümüzdeki konumunun araştırılması uzun süre bilim insanlarının ilgisini çekmiş ve çeşitli öneriler sonrasında Paton ve Myres kentin konumu için Gökçeler kalesinin batı ucundan Bitez’e uzanan vadide yer almakta olduğu önerilmişti. Bu öneri Kutsal alanda bulduğu, MÖ 5. yüzyıla tarihlenen ve tanrıça Athena’ya adanan bir adak yazıtından elde edilen bilgiler ışığında yapılmış ve konumu tüm ardıl araştırmacılar tarafından kabul görmüştür (Paton  - Myres 1896: 192-195; 215 - 216 no.4; Diler et.al. 2021, 190-192).

Pedasa kazı çalışmaları sonucunda kentin önemli tapınım yeri olan Athena Tapınağı ve yakın çevresinde bulunan yazıtlar ve diğer arkeolojik veriler ışığında kentin lokalizasyonu konusunda kesin bilgilere ulaşılmıştır. Bu sayede kent, Konacık Mahallesi Gökçeler Mevkiine lokalize edilmiştir.

Bodrum yarımadasında Prof. Dr. Adnan DİLER başkanlığında uzun soluklu yürütülen yüzey araştırmalarının ardından, Leleg kültürüne ait soruların bir kısmını aydınlatabilecek arkeolojik alt yapıya sahip olan Pedasa’da, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi adına, Bodrum Belediyesi’nin destekleri ile Prof. Dr. Adnan Diler başkanlığında bir ekip tarafından 2007 yılında çalışmalara başlanmıştır. Pedasa çalışmaları kapsamında kazı, çevre düzenleme, ziyaretçi güzergahları oluşturma, bilgilendirme levhaları, etkinlikler, korumaya yönelik restorasyon ve konservasyon çalışmaları yürütülmüştür (Diler 2011:324- 341; Diler et.al 2009: 267-284; 2012: 167-194; 2014: 530-547; 2015: 339-360; 2016: 559-580; 2019: 19-42, 35-59; 2022: 35-58).

Halikarnassos Yarımadası’nın en önemli Leleg yerleşimi olan Pedasa’da sürdürülen arkeolojik kazı çalışmaları; yerleşim merkezinin surla çevrili Akropolis, Athena Tapınağı, Altar Tepesi Açık Hava Kutsal Alanı ile teritoryuma yayılmış farklı mezar tiplerini içeren nekropol (mezarlık) alanları, konut/meskenlerden, tarım yapı ve teraslarından oluştuğunu göstermiştir. Pedasa’nın kuruluş tarihi MÖ 12/11. yüzyıl (günümüzden 3000 sene önce) eskiye gitmektedir. Kentin MÖ 6. ve 5. yüzyılda bölgede önemli bir konuma geldiği bilinmektedir. MÖ 453/442 yılında yerleşim Attika-Delos birliği üyeleri arasındadır. Birliğe verdiği yıllık ödeme miktarı da Pedasa’nın MÖ 5. yüzyılda, Termera, Madnasa ve Halikarnassos ile birlikte yarımadanın önemli yerleşimleri arasında bulunduğunu göstermektedir.

Pedasa’da sistemli sürdürülen kazı ve yüzey araştırmaları sonucunda iki kutsal alan tespit edilmiştir; Athena Kutsal Alanı ve Altar Tepesi: Açık Hava Kutsal Alanı’dır (Diler – Topaloğlu 2019: 1-16; Topaloğlu 2023). Pedasa’da Athena kültünün etkin olduğu hem antik literatür hem de yazıtlar aracılığı ile bilinmektedir. Herodotos (I. 175; VIII, 104) bu külte hizmet eden Athena rahibeleri ile ilgili ilginç bir öykü anlatmaktadır. Bu öyküye göre her ne zaman Pedasalılar’ın başına kötü bir şey gelse Athena rahibesinin sakalı uzamaktadır ve bu olay kentin tarihinde üç kez gerçekleşmiştir. Athena Kutsal Alanı’nın varlığı, yürütülen kazı çalışmaları sonucunda ele geçen Athena heykeli, buluntular ve yazıtlar ile netlik kazanmıştır. Kutsal Alanı’nın kült işlevine MÖ 10. yüzyıldan Roma Dönemi’ne kadar devam ettiği, MS 12.-13. yüzyılda ise yerleşim yeri olarak kullanıldığı arkeolojik buluntular ve epigrafik veriler ile desteklenmiştir (Özer 2017, 61-76; 2019, 547-578; Bulut 2018, 119-143; 2019, 101-124; Diler 2020, 254-256; Diler et.al. 2021: 198-213).

Gökçeler Tepesini kuşatan kulelerle sağlamlaştırılmış iç sur ve bir dış surdan oluşan akropol  iyi  derecede  günümüze ulaşmıştır.  Akropoliste yürütülen çalışmalar alanın Erken Demir Çağı’ndan itibaren kullanılmaya başladığını, MS. 12. yüzyıla değin yerleşim aldığını göstermiştir (Adıgüzel ve Yıldız 2017, 901-926; Diler et.al.  2021, 192-197; 2019, 36-38).

Arkeolojik çalışmalar ışığında, doğudan batıya tüm Yarımada’da dağ ve tepeler üzerine kurulmuş çevirmeli Leleg yerleşim modeli dışında kendine özgü taş işçiliği ve yapı tipleriyle öne çıkan taş tümülüsler, platform mezarlar ve birleşik çiftlik evleri (compoundlar) karakteristiktir (Diler – Topaloğlu 2021: 261-290). Modern yerleşimden uzak olmaları ve yerel taş işçiliklerinin güçlü olması ile büyük ölçüde ayakta kalmalarını sağlamıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda mesken ve nekropollerin MÖ 12.-11. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başladığı anlaşılmıştır (Diler 2020, 259-261; Diler et.al. 2021,221-222).

Pedasa, Maussollos tarafından Halikarnassos’a bağlanan altı Leleg kentinden birisidir (Strab. XIII-1, 59 [C 611]; Plin. nat.V, 107). Bununla birlikte Pedasa kentinin Maussollos tarafından synokismos politikası ile Halikarnassos’a bağlanmasının ardından kent, tümüyle  ıssızlaşmamıştır.  Pedasa’da Athena Kutsal Alanı’nın kült işlevine devam ettiği, aynı zamanda mezarlık/nekropol ve tarım arazisi olarak kullanıldığı arkeolojik veriler ve yazıtlar ışığında bilinmektedir (Diler et.al. 2021, 190-192 ; 2022, 41-44).  

Kazı etkinliklerinde yaklaşık 17. yılını geride bırakan Pedasa çalışmalarında hiç şüphesiz en önemli beklenti bilime ve yöre arkeolojisine katkısıdır. Pedasa’da bugüne dek sürdürülen kazı ve araştırmalar, Geç Tunç Çağı - Erken Demir Çağı’ndan başlayan (yaklaşık günümüzden 3000 yıl öncesi) ve Bizans Dönemi sonlarına (MÖ. 13. yüzyıl) kadar uzanan bir sürece ait kalıntı ve buluntuları gün ışığına çıkarmıştır (Diler et.al. 2021: 182-267). Yapılan araştırmalar sayesinde, varlığını antik belgeler ve 18. yüzyıldan beri yörede araştırma yapan seyyahların verdiği bilgilerle bildiğimiz Leleg halkı ve sanatının sorunlarının birçoğu aydınlatılmıştır.

 

Pedasa kazılarından çıkarılan önemli arkeolojik eserler bugün Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesinde, Fransız Kulesindeki Pedasa salonunda ziyaretçilere sunulmaktadır.

 

A. Diler - B. Özer- Ö.D. Çakmaklı- S. Türkoğlu, Pedasa 2007, Kazı Sonuçları Toplantısı 30-3, 2009, 267-284.

A. Diler- H. Bulut- B. Özer, Pedasa Kazı ve Araştırmaları 2007/2008, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Dergisi 28, 2009,29-31.

 

A. Diler, Pedasa – 2008/2009, Kazı Sonuçları Toplantısı 32-4, 2011, 324-341.

 

A.Diler - B.Özer – H. Bulut- Ş. Gümüş, Pedasa 2010, Kazı Sonuçları Toplantısı 33-4, 2012, 167-194.

A.Diler – B. Özer – H. Bulut – Ş. Gümüş – G. Adıgüzel – Ö. Kasar – N.S. Eryılmaz – M. Çur, Pedasa 2011-2012, Kazı Sonuçları Toplantısı 35-3, 2014, 530-547.

A.Diler - B.Özer- M.Çur- A. Yaman, Pedasa 2013, Kazı Sonuçları Toplantısı 36- 3, 2015 339-360.

A. Diler – B. Özer – H. Bulut – Ş. Gümüş – S.Z.Oruç – G.Adıgüzel – M. Çur, Pedasa 2014, Kazı Sonuçları Toplantısı 37- 3, 2016, 559-580.

A.Diler- B. Özer -H. Bulut – Ş. Gümüş – G. Adıgüzel – S.Z.Yıldız, Pedasa 2017, Kazı Sonuçları Toplantısı 40- 1, 2019, 19-42.

A. Diler - B.Özer –Ş. Gümüş- G. Adıgüzel- S.Z. Yıldız, Pedasa 2018, Kazı Sonuçları Toplantısı 41-1, 2019, 35-59.

A.Diler, Taşların Efendisi Leleg Halkının Ana Kenti Pedasa’daGeç Tunç-Erken Demir Çağı’nda Yaşam ve Ölüm, in: O.C. Henry - A.B. Henry (Eds.), Karialılar Denizcilerden Kent Kuruculara, 2020, 254-273.

A.Diler – B. Özer -H. Bulut – Ş.Gümüş – G.Ünver – B. Özen Klein- G. Adıgüzel – S.Z.Yıldız- G. Ayhan – Z.Demircan Aksoy – N.S.Eryılmaz – M.Çur – S. Topaloğlu- A.D.Akkya -N.Doğan -S. Yurdagül, Pedasa Kazı ve Araştırmaları. Bitig MSKÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi 1/1, 2021, 182-267.

A.Diler – B.Özer- H.Bulut- Ş.Gümüş- G.Ayhan – Z.Demircan Aksoy- N.S.Eryılmaz – S. Topaloğlu, Pedasa 2019- 2020. 2019- 2020 Yılı Kazı Çalışmaları 1, 2022, 35-58.

A. Diler- S. Topaloğlu, Leleg Kenti Pedasa’da Arazi Kullanımı Üzerine Bazı Notlar, in: M.A. Yılmaz – B.Can – M.Işıklı (eds.), Anadolu Arkeolojisiyle Harmanlanmış Bir Ömür Mehmet Karaosmanoğlu’na Armağan, Ankara 2021, 261-290.

G. Adıgüzel- S.Z. Yıldız, Pedasa Güney Dış Sur 2016-2017: Ön Değerlendirme Raporu, Tarih Okulu Dergisi (TOD) 10, Sayı XXXII, 2017,901-926.

B. Özer, Kıyı Karia Arkaik Seramiği: Karia Kaseleri ve Denizaşırı Dağılımları, Arkeoloji ve Sanat 156, 2017, 61-76.

 

B.Özer, Orientalizing Style Pottery From Pedasa: Ionian Imports, in: H. Olivier - K. Konuk, (eds.), Karia Arkhaia La Carie, des origines à la période pré-hékatomnide 14-16 November İstanbul 2013, Institut Français d’Études Anatoliennes Georges Dumézil 2019, 547-578.

 

H. Bulut, Pedasa Athena Kutsal Alanı Arkaik Dönem Fayans Adak Sunuları, TÜBA-AR 22, 2018, 119-143.

H. Bulut, Pedasa Athena Kutsal Alanı: Fenike Kökenli Kemik Oymalar ve Yakın Doğu Bağlantıları Üzerine Bazı Görüşler, Phaselis Issue V, 2019,101-124.

S. Topaloğlu, Pedasa’da Bir Açık Hava Kült Yeri: Altar Tepesi ve Buluntuları Üzerine Bir Değerlendirme, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla 2023.

 

W.R Paton- J.L. Myres, Karian Sites and Inscriptions, BSA 16, 1896, 188-271.