Side, en gizemli Leleg kentlerinden birisidir. Kent, MÖ 4. yüzyılda Maussollos tarafından Halikarnassos’a bağlanan altı Leleg kentinden birisidir (Str. XIII-1,59 [C 611]). Antik kaynaklardan sadece Plinius (nat. V, 107) Halikarnassos’a bağlanan 6 Leleg kentinden Theangela, “Sibde” ya da “Side”, Medmasa, Ouranion, Pedasa ve Telmissos kentleri ile birlikte Side’yi ikinci sırada anar. Byzantionlu Stephanos Atina Vergi Listelerinde adı geçmeyen Leleg kentlerinden biri olan Sibda (s.v. Σίβδα) olarak değindiği kent ile ilgili bilgiler oldukça sınırlıdır. Atina vergi listelerinde sekiz Leleg kenti içerisinde yalnızca Side ve Telmissos’un ismi yer almamaktadır (Paton ve Myres 1896:193).

Kentin lokalizasyonu konusunda kesin verilere ulaşılamamış olmasına karşın Paton ve Myres (1896: 193) Atina listesinde ismi geçmeyen iki Leleg kentinden Telmissos veya Side’nin  Alazeytin’e lokalize edilebileceğini söylemiştir. Güvenilir olmamakla birlikte Bean ve Cook tarafından yürütülen araştırmalar neticesinde Girel köyü yakınlarında Karadağ'ın üzerindeki Leleg kalıntılarına lokalize edilmiştir (Bean- Cook 1955: 123 ve 155; Bean 1987: 144-146). Bu lokalizasyon önerisi üzerine W. Radt (Radt 1970: 76-86) ve A. Diler (Diler 2007:482-482; Diler et.al. 2014:425; 2019: 371) tarafından yürütülen yüzey araştırmalarında Dağbelen’in doğusunda yer alan eski Girelbelen köyünün üstündeki Karadağ çevresinde etrafı surlarla çevrilmiş iki ayrı Leleg yerleşimi belgelenmiştir. İki araştırmacı tarafından bu iki yerleşim Side olarak lokalize edilmeden kuzeydeki tepe üzerine kurulmuş olana Ören Avlu, diğer güneydeki tepe üzerine kurulmuş olan yerleşime ise Girel Kalesi tanımlaması yapılmıştır. İki yerleşim sur içerisine yerleştirilmiş mesken ve sivil yapılardan oluşur. Ören Avlu, kente ulaşım sağlanan güneydoğuda sur ile çevrelenmiş, kente ulaşılması imkansız olan uçurumun bulunduğu kuzeybatı kısmında ise sur inşa edilmeden yerleştirilmiştir. Sur ile sınırlanmış yerleşimin içerisinde birbirine bağlı veya bağımsız meskenler ve sivil yapılar tespit edilmiştir (Diler et.al. 2019: 381; Diler – Gümüş 2023: 1-50). Girel Kalesi’de aynı şekilde sur içerisine yerleştirilmiş sivil yapılardan ve çiftlik evinden oluşur (Diler et.al. 2014: 425; Diler – Gümüş 2023: 1-50)

Diler, yapılan yüzey araştırmasında yerleşimlerde MÖ 4. yüzyıldan itibaren kullanıldığını gösteren iz olmaması sebebiyle kentin, Maussollos Döneminde boşaltıldıktan sonra kullanılmadığını, Ören Avlu ve Girel Kalesi’nin katıksız Leleg yerleşimleri olduğundan bahsetmiştir. Leleg kentlerinde MÖ 12. yüzyıldan Arkaik Döneme kadar görülen mezar geleneğinin/nekropolün bu kentlerde tespit edilmemiş olması yerleşimin MÖ 6. yüzyılda kurulmuş olabileceği ihtimalini düşündürmektedir (Diler et.al. 2019:371).

KAYNAKÇA

A. Diler, Bodrum Yarımadası, Leleg Yerleşimleri Pedasa, Mylasa, Damlıboğaz (Hydai), Kedreai (Sedir Adası) Kissebükü (Anastasioupolis) ve Mobolla Kalesi Yüzey Araştırmaları 2004-2005, Araştırma Sonuçları Toplantısı 24 -2, 2007, 479- 500.

A.Diler - Ş. Gümüş, M. Çur, Bodrum Yarımadası Leleg Yerleşimleri, Adalar, Aspat (Strobilos), Kissebükü (Anastasioupolis) Mylasa-Damliboğaz (Hydai), Sedir Adası (Kedreai)  Yüzey Araştırmaları 2012, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 31-2, 2014, 419-436.

 

 

A. Diler - Ş. Gümüş – S. Topaloğlu, Muğla İli Adalar, Bodrum Yarımadası, Damlıboğaz, Sarıçay Ovası, Pilavtepe, Kissebükü, Sedir Adası, (Kedreai) Anakara Leleg Yerleşimleri Yüzey Araştırmaları 2018, Araştırma Sonuçları Toplantısı 37-3, 2019, 369-370.

A.Diler- Ş.Gümüş – S. Topaloğlu, Muğla İli Adalar, Bodrum Yarımadası, Damlıboğaz, Sarıçay Ovası, Pilavtepe, Kissebükü, Sedir Adası, (Kedreaı) Anakara Leleg Yerleşimleri Yüzey Araştırmaları 2019,  2019-2020 Yılı Yüzey Araştırmaları 1, 2022, 117-132.

A.Diler- Ş.Gümüş, Preliminary Evaluation of the Fortication and Defence Structures of the Lelegian Peninsula in Karia, in: A.Diler – S.Özen (eds.), Befestigungsbauten im westlichen Kleinasien Fortific ations in western Anatolia Beiträge des internationalen Kolloquiums in Kaunos 2019, Saarland 2023, 1-50.

G.E. Bean- J.M. Cook, The Halikarnassus Peninsula, The Annual of the British School at Athens 50,1955, 85-171.

G.E. Bean, Karia, İstanbul, 1987.

W. Radt, Siedlungen und Bauten auf der Halbinsel von Halikarnassos, unter besonderer Berücksichtigung der archaischen Epoche, IstMitt, 1970.